Cicles econòmics i canvis en la mobilitat residencial en aglomeracions urbanes mitjanes

el cas del Camp de Tarragona

Autors/ores

Resum

El Camp de Tarragona, com a àmbit d’estudi, és una zona poc explorada des del punt de vista dels processos de suburbanització. La complexitat és elevada en comptar amb dues ciutats, Reus i Tarragona, que jerarquitzen el territori, així com amb unes àrees residencials perifèriques que no només són part de la seva expansió urbana, sinó que a més són destinacions turístiques i de segones residències. Utilitzant dades de l’estadística de variacions residencials (EVR), aquesta aportació pretén analitzar les dinàmiques de mobilitat residencial de l’àrea urbana conformada al voltant de les ciutats de Tarragona i Reus. Per fer-ho, s’han analitzat la intensitat i la direcció dels principals fluxos residencials a l’interior del Camp de Tarragona, amb especial atenció als que tenen origen i destinació a les dues ciutats. Els resultats mostren que la crisi de 2008 va alentir el procés de desconcentració urbana que havia caracteritzat el territori durant la dècada del 2000 (encara que el canvi de tendència ja començava a detectar-se uns anys abans), mentre que la postcrisi ha tornat a reactivar-lo. Els resultats confirmen també que es tracta d’una única àrea urbana de caràcter binuclear (conurbació Tarragona-Reus) i no pas de dues àrees diferenciades.

Paraules clau

dinàmiques urbanes, migracions internes, canvis residencials, crisi econòmica, Camp de Tarragona

Referències

ALBERICH GONZÁLEZ, J. (2008). «La mobilitat quotidiana al Camp de Tarragona». Papers: Regió Metropolitana de Barcelona: Territori, Estratègies, Planejament, 48, 46-63.

ANTROP, M. (2004). «Landscape change and the urbanization process in Europe». Landscape and Urban Planning, 67 (1-4), 9-26. https://doi.org/10.1016/S0169-2046(03)00026-4

BAYONA-I-CARRASCO, J. y GIL-ALONSO, F. (2012). «Suburbanisation and international immigration: The case of the Barcelona Metropolitan Region (1998-2009)». Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie, 103 (3), 312-329. https://doi.org/10.1111/j.1467-9663.2011.00687.x

BAYONA-I-CARRASCO, J.; GIL-ALONSO, F.; RUBIALES-PÉREZ, M. y PUJADAS-RÚBIES, I. (2018). «New Spatial Mobility Patterns in Large Spanish Cities: from the Economic Boom to the Great Recession». Applied Spatial Analysis and Policy, 11 (2), 287-312. https://doi.org/10.1007/s12061-017-9222-x

BAYONA, J. y PUJADAS, I. (2014). «Movilidad residencial y redistribución de la población metropolitana. Los casos de Madrid y Barcelona». Eure, 40 (119), 261-287. https://doi.org/10.4067/S0250-71612014000100012

BELLET, C. y LLOP, J. M. (2004). «Miradas a otros espacios urbanos: las ciudades intermedias». Scripta Nova: revista electrónica de geografía y ciencias sociales, VIII (165), 1-28. Recuperado de http://www.ub.edu/geocrit/sn/sn-165.htm.

BELLET, C. y OLAZABAL, E. (2017). «Las ciudades intermedias en España. Dinámicas y procesos de urbanización recientes». Sistemas Urbanos y Ciudades Medias en Iberoamérica (agosto), 146-183.

BERG, L. van den; DREWETT, R.; KLAASSEN, L. H.; ROSSI, A. y VIJVERBERG, C. H. (1982). Urban Europe: A Study of Growth and Decline. Oxford: Pergamon.

BERRY, B. J. L. (1976). Urbanization and counter-urbanization. Beverly Hills: SAGE Publications.

BLANES, A. y MENACHO, T. (2007). «Projeccions de població i llars dels municipis del Pla Estratègic Metropolità i districtes de la ciutat de Barcelona». En: COSTAS, A. (ed.). Llibre blanc de l’habitatge a Barcelona. Barcelona: Ajuntament de Barcelona, 124-152.

BURRIEL DE ORUETA, E. L. (2008). «La “década prodigiosa” del urbanismo español (1997-2006)». Scripta Nova, Revista Electrónica de Geografia y Ciencias Sociales, XII (270), 1-25.

BUZAR, S.; OGDEN, P.; HALL, R.; HAASE, A.; KABISCH, S. y STEINFIIHRER, A. (2007). «Splintering urban populations: Emergent landscapes of reurbanisation in four European cities». Urban Studies, 44 (4), 651-677. https://doi.org/10.1080/00420980601185544

CHAMPION, A. G. (1989). Counterurbanization: the changing pace and nature of population deconcentration. Londres, Nueva York: E. Arnold.

CHAMPION, T. (2001). «Urbanization, Suburbanization, Counterurbanization and Reurbanization». En: PADDISON, R. y LEVER, B. (eds.). Handbook of Urban Studies. Londres: SAGE Publications, 143-161.

CHESHIRE, P. (1995). «A New Phase of Urban Development in Western Europe? The Evidence for the 1980s». Urban Studies, 32 (7), 1.045-1.063. https://doi.org/10.1080/00420989550012564

EPA (2013). Encuesta de Población Activa (EPA) 2013. Madrid. Recuperado de https://www.ine.es/daco/daco42/daco4211/epa0113.pdf

FERIA-TORIBO, J. M. (2004). «Problemas de definición de las áreas metropolitanas en España». Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles 38 (1), 85-100. Recuperado de https://www.bage.age-geografia.es/ojs/index.php/bage/article/view/483.

FERIA-TORIBO, J. M. (2010). «La delimitación y organización espacial de las áreas metropolitanas españolas: una perspectiva desde la movilidad residencia-trabajo». Ciudad y Territorio. Estudios Territoriales, 42 (162), 189-210.

FERIA, J. M. y ALBERTOS, J. M. (2010). La ciudad metropolitana en España: procesos urbanos en los inicios del siglo XXI. Cizur Menor (Navarra): Aranzadi.

FIELDING, A. J. (1982). «Counterurbanisation in Western Europe». Progress in Planning, 17 (part 1), 1-52. https://doi.org/10.1016/0305-9006(82)90006-X

FONT ARELLANO, A. (2013). «Ámbito Central del Camp de Tarragona: la emergencia de una metrópolis territorial». Ciudad y Territorio, Estudios Territoriales (CyTET), XLV (76), 379-392. Recuperado de https://recyt.fecyt.es/index.php/CyTET/article/view/76218/46592.

FUENTE, A. de la (1999). «La dinámica territorial de la población española: un panorama y algunos resultados provisionales». Revista de Economía Aplicada, 7 (20), 53-108.

GARCÍA DOCAMPO, M. y OTERO ENRÍQUEZ, R. (2012). «Transición territorial: modelo teórico y contraste con el caso español». Revista Española de Investigaciones Sociológicas, 139, 133-162. https://doi.org/10.5477/cis/reis.139.133

GEYER, H. S. y KONTULY, T. (1993). «A Theoretical Foundation for the Concept of Differential Urbanization». International Regional Science Review, 15 (2), 157-177. https://doi.org/10.1177/016001769301500202

GIL-ALONSO, F. (2010). «Análisis de dos propuestas metodológicas para estimar las salidas de extranjeros de España: las bajas por caducidad padronales y la renovación de las tarjetas de residencia temporales». Estadística Española, 52, 277-309.

GIL-ALONSO, F. y BAYONA-I-CARRASCO, J. (2012). «La dinámica urbana en España: evolución y tipología». Papeles de Geografía, Universidad de Murcia, 55-56, 95-108.

GIL-ALONSO, F.; BAYONA-I-CARRASCO, J. y PUJADAS-I-RÚBIES, I. (2016). «From boom to crash: Spanish urban areas in a decade of change (2001-2011)». European Urban and Regional Studies, 23 (2), 198-216. https://doi.org/10.1177/0969776413498762

GIL-ALONSO, F. y THIERS-QUINTANA, J. (2019). «Population and economic cycles in the main Spanish urban areas: The migratory component». Comparative Population Studies, 44, 317-350. https://doi.org/10.12765/CPoS-2020-09en

GOERLICH, F. J. y MAS, M. (2009). «Empirical Evidence of Population Concentration in Spain, 1900-2001». Working Paper 15801. MPRA., 1-16.

GONZÁLEZ REVERTÉ, F. (2003). «El proceso de urbanización en Cataluña. Una visión de las áreas perimetropolitanas del litoral». Ería, 60, 17-31. Recuperado de http://dialnet.unirioja.es/servlet/fichero_articulo?codigo=653485&orden=64372.

GUTIÉRREZ, A. y DELCLÒS, X. (2014). «Migraciones residenciales en Cataluña (2003-2012). ¿Cambios de pautas a partir de la crisis económica?». XIV Congreso Nacional de Población, Asociación de Geógrafos Españoles.

GUTIÉRREZ, A. y MIRAVET, D. (2016). «Estacionalidad turística y dinámicas metropolitanas: un análisis a partir de la movilidad en transporte público en el Camp de Tarragona». Revista de Geografía Norte Grande, 65, 65-89.

HALL, P. (1971). «Spatial structure of metropolitan England and Wales». En: CHISHOLM, M. y MANNERS, G. (eds.). Spatial policy problems of the British economy, 96-125.

HALL, P. y HAY, D. (1980). Growth Centres in the European Urban System. Londres: Heinemann Educational Books.

KABISCH, N. y HAASE, D. (2011). «Diversifying European agglomerations: Evidence of urban population trends for the 21st century». Population, Space and Place, 17 (3), 236-253. https://doi.org/10.1002/psp.600

KLAASSEN, L. H.; MOLLE, W. T. M. y PAELINCK, J. H. P. (1981). Dynamics of Urban Development. London: Gower.

LÓPEZ-GAY, A. (2014). «Population growth and re-urbanization in Spanish inner cities: The role of internal migration and residential mobility». Revue Quetelet/Quetelet Journal, 1 (2), 67-92. https://doi.org/10.14428/rqj2014.02.01.03

LÓPEZ GAY, A. (2016). «El advenimiento de las regiones metropolitanas maduras en España: retos demográficos y socioeconómicos en un nuevo contexto urbano». Panorama Social, 23, 179-196.

MINISTERIO DE TRANSPORTES, MOVILIDAD Y AGENDA URBANA (2020). Atlas estadístico de las áreas urbanas en España. Madrid.

MONCLÚS, F. J. (1998). «Suburbanización y nuevas periferias. Perspectivas geográfico-urbanísticas». En: MONCLÚS, F. (ed.). La ciudad dispersa. Suburbanización y nuevas periferias. Barcelona: Centre de Cultura Contemporània de Barcelona, 5-15.

NEL·LO, O. y DONAT, C. (2014). «Los efectos territoriales de crisis económica en la Región Metropolitana Barcelona». En: ALBERTOS, J. M. y SÁNCHEZ-HERNÁNDEZ, J. L. (eds.). Geografía de la crisis económica. Valencia: Universitat de València, 565-608.

OTERO ENRÍQUEZ, R. y GÓMEZ RODRÍGUEZ, S. (2007). «La desconcentración urbana en el sistema territorial de Galicia: un enfoque conceptual y empírico». Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles, 44, 259-278.

PALOMARES-LINARES, I.; FERIA, J. M. y SUSINO, J. (2017). «Medida y evolución de la movilidad residencial en las áreas metropolitanas españolas». Papers, 102 (4), 545-574. https://doi.org/10.5565/rev/papers.2412

POZO RIVERA, E. y GARCÍA PALOMARES, J. C. (2009). «Inmigración y cambio demográfico en la región metropolitana madrileña entre 1996 y 2006». Anales de Geografía de la Universidad Complutense, 29 (1), 111-138. Recuperado de http://revistas.ucm.es/index.php/AGUC/article/view/AGUC0909120111A/30801.

POZO RIVERA, E. y RODRÍGUEZ MOYA, J. M. (2018). «Impacto de la crisis en los movimientos migratorios en la Comunidad de Madrid (2007-2013)». Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles, 77, 229-255. https://doi.org/10.21138/bage.2540

PUJADAS, I.; BAYONA, J. y GIL-ALONSO, F. (2015). «Movilidad residencial y crisis: tendencias recientes en las regiones metropolitanas españolas». En: FREGOLENT, L.; GUERZONI, M. y TORRI, R. (eds.). Povera casa. Tricase: Youcanprint, 51-74.

PUJADAS, I. y PRATS, P. (2008). «Dinàmiques migratòries i expansió residencial a Catalunya (1992-2005)». Segon Congrés Català de Geografia. 29-31 de maig de 2008, c, 228-237.

RECAÑO, J. (2004). «Migraciones internas y distribución espacial de la población española». En: LEAL MALDONADO, J. (ed.). Informe sobre la situación demográfica en España. Madrid: Fundación Fernando Abril Martorell, 187-228. Recuperado de http://cataleg.uab.cat/record=b1746734~S1*cat (accedido: 5 de mayo de 2016).

RÉRAT, P. (2012). «The New Demographic Growth of Cities: The Case of Reurbanisation in Switzerland». Urban Studies, 49 (5), 1.107-1.125. https://doi.org/10.1177/0042098011408935

ROCA, J.; ARELLANO, B. y MOIX, M. (2011). «Estructura urbana, policentrismo y sprawl: los ejemplos de Madrid y Barcelona». Ciudad y Territorio. Estudios Territoriales, 43 (168), 299-322.

ROQUER SOLER, S. (2012). «La població: dinàmica i estructura». En: SALADIÉ BORRAZ, Ò., ROQUER SOLER, S., OLIVERAS SAMITIER, J. y MURO MORALES, J. I. (eds.). Història de Tarragona. La ciutat actual. Geografia i urbanisme. vol 6. Lleida: Pagès editors, 39-108.

SERRANO-MARTÍNEZ, J. M. (2007). «Progresiva polarización demográfica de las aglomeraciones urbanas en España dentro de sus ámbitos provinciales». Geographicalia, 51, 29-57.

STORPER, M. y MANVILLE, M. (2006). «Behaviour, preferences and cities: Urban theory and urban resurgence». Urban Studies, 43 (8), 1.247-1.274. https://doi.org/10.1080/00420980600775642

SUSINO, J. y DUQUE CALVACHE, R. (2013). «Veinte años de suburbanización en España (1981-2001). El perfil de sus protagonistas». Documents d’Anàlisi Geogràfica, 59 (2), 265. https://doi.org/10.5565/rev/dag.31

THIERS-QUINTANA, J. y GIL-ALONSO, F. (2020). «Dinámicas residenciales de la inmigración latinoamericana en las metrópolis de Barcelona y Madrid: cambios de tendencias durante la expansión, la crisis y la poscrisis». Documents d’Anàlisi Geogràfica, 66 (1), 57. https://doi.org/10.5565/rev/dag.584

TUROK, I. y MYKHNENKO, V. (2007). «The trajectories of European cities, 1960-2005». Cities, 24 (3), 165-182. https://doi.org/10.1016/j.cities.2007.01.007

VINUESA, J. y VIDAL, M. J. (1991). Los procesos de urbanización. Madrid: Editorial Síntesis.

WOLFF, M. (2018). «Understanding the role of centralization processes for cities – Evidence from a spatial perspective of urban Europe 1990-2010». Cities, 75, 20-29. https://doi.org/10.1016/j.cities.2017.01.009

WOLFF, M. y WIECHMANN, T. (2018). «Urban growth and decline: Europe’s shrinking cities in a comparative perspective 1990-2010». European Urban and Regional Studies, 25 (2), 122-139. https://doi.org/10.1177/0969776417694680

Biografia de l'autor/a

Guillem Vich Callejo, Universitat Rovira i Virgili

Investigador predoctoral del Departament de Geografia de la Universitat Autònoma de Barcelona i membre del Grup de Recerca en Mobilitat, Transport i Territori (GEMOTT).

Publicades

31-01-2022

Descàrregues

Les dades de descàrrega encara no estan disponibles.